ТИББИЁТДА ҚЎЛЛАНИЛИШИГА ДОИР ЙЎРИҚНОМА
ФЕНТАНИЛ
Препаратнинг савдо номи: Фентанил
Таъсир этувчи модда (ХПН): фентанил
Дори шакли: вена ичига ва мушак ичига юбориш учун эритма
Таркиби:
1 мл эритма қуйидагиларни сақлайди:
фаол модда: фентанил – 50 мкг;
ёрдамчи моддалар: лимон кислотаси моногидрати (ёки лимон кислотаси моногидратига қайта ҳисоблаганда лимон кислотаси) – 0,034 мг, инъекция учун сув – 1 мл гача.
Таърифи: тиниқ, рангсиз суюқлик.
Фармакотерапевтик гуруҳи: оғриқ қолдирувчи наркотик восита.
“Ўзбекистон Республикасида муомалада бўлиши чекланган наркотик воситаларининг рўйхати” (II рўйхат) га киритилган.
АТХ коди: N01АН01
Фармакологик хусусиятлари
Фармакодинамикаси
Фентанил – қисқа таъсирли опиоид анальгетик. Морфин ва тримеперидинга ўхшаб, фентанил, асосан µ-опиоид рецепторларнинг агонисти ҳисобланади. Фаол антиноцицептив тизимни фаоллаштиради ва шу тариқа марказий нерв тизимининг (МНТ) турли даражадаги оғриқ импульсларини нейронлар орасида ўтишини бузади, шунингдек оғриқни эмоционал кўринишини ўзгартиради.
Фармакологик хусусиятлари бўйича фентанил морфинга яқин: турли даражадаги оғриқ кузатувчи оғриқ сезгирлигини нуқсонини оширади, шартли рефлексларни тормозлайди, МНТ га сусайтирувчи таъсир кўрсатиш қобилиятига эга, нафас марказининг фаоллигини сусайтиради. Юқори фаоллиги (оғриқ қолдирувчи таъсири бўйича морфиндан 100 марта ошади), таъсир давомийлигини қисқалиги ва нафас марказига янада яққол сусайтириши қобилияти билан морфиндан фарқ қилади.
Парентерал юборганда тез оғриқни қолдирувчи таъсир кўрсатади. Вена ичига юборилганда максимал самараси 1-3 минутдан сўнг ривожланади ва 15-20 минут давомида сақланади; мушак ичига юборилгандан кейин, максимал самараси
3-10 минутдан сўнг ривожланади, таъсир давомийлиги 1-2 соатни ташкил қилади.
Фармакокинетикаси
Фентанилнинг оғриқни қолдиришни ўрта даражадаги концентрациясига эришиш учун
15-20 нг/мл га етиши керак. Плазма оқсиллари билан боғланиши 79-87%. Клиренси минутига 400-500 мл ни ташкил қилади, ярим чиқарилиш даври 10-30 минут, тақсимланиш ҳажми 60-80 л. Қон ва бош миядан мушаклар ва ёғ тўқмаларига тез қайта тақсимланади. Жигарда (N-дезалкилизация ва гидроксилизация), буйрак, ичак ва буйрак усти безларида метаболизмга учрайди. Буйрак (75% метаболитлар ҳолида ва
10% ўзгармаган ҳолатда) ва сафро орқали (9% метаболитлар ҳолида) чиқарилади. Гематоэнцефалик тўсиқ (ГЭТ), йўлдош орқали, кўкрак сутига ўтади.
Қўлланилиши
Кучли ва ўрта жадалликдаги оғриқ синдроми: операциядан кейинги оғриқ, стенокардия, миокард инфаркти, онкологик беморлардаги оғриқ.
Жарроҳлик операцияларидан олдин премедикация. Маҳаллий анестезия остида ўтказиладиган операцияларда қўшимча оғриқни қолдирувчи восита сифатида. Операциядан кейинги анестезия. Нейролептанальгезия (дроперидол билан мажмуада).
Қўллаш усули ва дозалари
Премедикация учун фентанилни 50-100 мкг дозада операциядан 30 минут олдин мушак ичига юборилади.
Киритиш анестезияни амалга ошириш учун, препаратни 100-200 мкг дозада вена ичига юборилади. Анальгезияни адекват даражасини сақлаб туриш учун ҳар 10-30 минутдан кейин 50-150 мкг фентанил юборилади (дроперидол билан мажмуада).
Агар миорелаксантлар ишлатилмаса ва нейролептанальгезия спонтан нафас олиш сақланиши билан ўтказилса (давомсиз, бўшлиқ бўлмаган соҳалардаги операцияларда), нейролептикдан кейин фентанил 10-20 кг тана вазни ҳисобида 50 мкг дозада юборилади, бунда спонтан нафас назорат қилинади ва интубацияга тайёргарлик ва ўпкани сунъий вентиляциясини (ЎСВ) ўтказиш сақланиб қолинади.
Янада юқори дозаларда (50-100 мкг/кг) фентанил фақат очиқ юракда ўтказиладиган операцияларда қўлланилади.
Маҳаллий анестезия остида ўтказиладиган операцияларда қўшимча тарзда оғриқ қолдирувчи восита сифатида фентанил (кўпинча нейролептиклар билан) мушак ичига ёки вена ичига 25-50 мкг дозада юборилади. Зарурати бўлса, инъекциялар ҳар 20-30 минутда такрорланади.
Ўткир оғриқларни бартараф этиш учун фентанил мушак ичига ёки вена ичига 25-100 мкг дан алоҳида ёки нейролептиклар билан мажмуада юборилади.
Болаларга фақат вена ичига юборилади. Спонтан нафас олишда бошланғич доза
3-5 мкг/кг, такрорий (қўшимча) – 1 мкг/кг ёрдамчи ЎСВ да бошланғич доза – 15 мкг/кг, такрорий (қўшимча) – 1-3 мкг/кг.
Ножўя таъсирлари
Иммун тизими томонидан бузилишлар: турли яққолликдаги аллергик реакциялар.
Нерв тизими томонидан бузилишлар: бош оғриғи, МНТ сусайиши ёки парадоксал қўзғалиш, тиришишлар, бош ички босимини ошиши.
Кўриш аъзолари томонидан бузилишлар: ноаниқ кўриш, диплопия.
Юрак томонидан бузилишлар: брадикардия (хатто юрак тўхтагунига қадар).
Қон томирлар томонидан бузилишлар: артериал қон босимни (АҚБ) пасайиши.
Нафас тизими, кўкрак қафаси аъзолари ва кўкс олди томонидан бузилишлар: бронхоспазм, ларингоспазм, нафасни хатто тўхтагунига қадар сусайиши (катта дозаларда).
Меъда-ичак йўллари томонидан бузилишлар: кўнгил айниши, қусиш, қабзият, ўт пуфак санчиғи (улар анамнезида бўлган пациентларда), метеоризм, Одди сфинктер спазми.
Скелет-мушак ва бириктирувчи тўқима томонидан бузилишлар: мушакларнинг (шу жумладан кўкрак мушакларнинг) қисқа муддатли ригидлиги.
Буйрак ва сийдик чиқариш йўллари томонидан бузилишлар: сийдик тутилиши.
Умумий бузилишлар ва юбориш жойида бузилишлар: тер ажралишини кучайиши, дорига қарамлик, толерантлик, “бекор қилиш синдроми” кузатилиши мумкин.
Қўллаш мумкин бўлмаган ҳолатлар
- препаратнинг ҳар қандай компонентига юқори сезувчанлик;
- онгни бузилиши;
- бош мия ўсмалари;
- брадиаритмия;
- артериал гипотензия;
- жигар ва/ёки буйрак етишмовчилиги;
- нафас етишмовчилиги (пневмония, ателектаз, ўпка инфаркти ва бронхиал астма, бронхоспазмга мойиллик);
- бош мия ички гипертензияси;
- афас марказини оғир сусайиши;
- ташхисни аниқлашгача қорин бўшлиғи аъзоларини ўткир жаррохлик касалликлари;
- кесарев кесиш операцияси ва бошқа ҳомилани олиб ташлашга қадар акушерлик операциялари (янги туғилган чақалоқларда нафас сусайишининг хавфи);
- яққол ўпка гипертензияси;
- экстрапирамидал бузилишлар;
- 1 ёшгача бўлган болаларда қўллаш мумкин эмас.
Эҳтиёткорлик билан
- кексалар;
- анамнезида опиоидларга қарамликка кўрсатмалар мавжуд бўлган беморлар;
- жигар ва/ёки буйрак санчиғи;
- артериал гипотензия;
- инсулин, глюкокортикостероидларни ва гипотензив препаратларни бир вақтда қўлланилиши;
- бош-мия жароҳатлари;
- гипотиреоз;
- “миастения-gravis”;
- ҳолсизланган пациентлар;
- простата безининг гиперплазияси;
- сийдик чиқариш каналининг стриктуралари;
- алкоголизм;
- ўз жонига қасд қилишга мойиллик;
- гипертермия;
- моноаминооксидаза (МАО) ингибиторларини қабул қилиш;
- туғруқ ёшидаги аёлларда фентанилни қабул қилиш вақтида контрацепциянинг ишончли усулларидан фойдаланиш лозим;
- буйрак усти безларининг етишмовчилиги;
- препарат узоқ муддат қўлланганида жинсий гормонлар даражасини пасайиш хавфи пайдо бўлади.
Дориларнинг ўзаро таъсири
Седатив самара кўрсатиш қобилиятига эга этанол ва Н1-гистамин рецепторларининг блакаторлари ножўя самараларнинг ривожланиш хавфини оширади.
Гипотензив препаратларнинг самарасини кучайтиради. Кардиохирургияда (шу жумладан стернотомияда) β-адреноблокаторлар гипертензив реакциянинг тез-тезлиги ва оғирлигини камайтириши мумкин, бироқ брадикардия хавфини оширади.
Бензодиазепинлар нейролептанальгезиядан чиқишни узайтиради.
МАО ингибиторлари оғир асоратлар хавфини оширади.
Миорелаксантлар мушаклар ригидлигини бартараф этади ёки йўқотади; миорелаксантлар м-холиноблокловчи фаоллиги бўйича (шу жумладан, панкуроний бромиди) брадикардия хавфини камайтиради ва артериал қон босимни пасайтиради (асосан β-адреноблокаторлар ва бошқа вазодилататорларни қўллаш фонида) ва тахикардия хавфини ошириши ва артериал қон босимни оширилиши мумкин; м-холиноблокловчи фаолликка эга бўлмаган миорелаксантлар (шу жумладан суксаметоний) брадикардия хавфини камайтиради ва артериал қон босимини пасайтиради (асосан хавфли кардиологик анамнез фонида) ва юрак қон томир тизими томонидан оғир ножўя самараларни хавфини оширади.
Фентанил умумий анестезия учун воситалар, ухлатувчи препаратлар ва нейролептиклар таъсири фонида МНТ нинг тўсатдан сусайиши ва нафас марказини сусайтириши хавфидан сақланиш учун эҳтиёткорлик билан қўллаш лозим. Трициклик антидепрессантлар ҳам нафас марказини сусайтириш хавфини оширади. Динитроген оксиди (азот оксиди) мушаклар регидлигини кучайтиради.
Фентанилни анальгезияни сусайиши хавфи туфайли қисман агонистлар гуруҳига мансуб бўлган наркотик анальгетиклар (бупренорфин) ва опиоид рецепторларнинг агонист- антагонистлари (налбуфин, буторфанол, трамадол) билан мажмуада қўллаш мумкин эмас.
Инсулин препаратлари гипотензив воситалар ва глюкокортикостироидлар билан биргаликдаги даволашни ўтказишда фентанилни паст дозаларини қўллаш лозим.
Опиоид рецепторлар агонистлари (морфин, тримеперидин) терапевтик диапазондаги оғриқни қолдирувчи таъсири ва ножўя самаралари фентанилни самараси билан қўшилади.
Мигренга қарши дори воситалари (суматриптан, золмитриптан, элетриптан) ва антидепрессантлар билан бир вақтда қўллаш серотонин синдромини ривожланишига олиб келади.
Махсус кўрсатмалар
Фентанил фақат махсус стационар шароитларда, юқори малакали ходимлар томонидан қўлланилиши лозим.
Операциядан кейинги даврларда беморларни синчковлик билан назорат қилиш зарур. Тана вазни кам бўлган пациентларда, узоқ давом этган операциялардаги ёки фентанилни тез-тез такрорий қўллаш ҳолатида унинг таъсири давомийлиги ошиши мумкин.
Бошқа опиоидларни қўллаш ҳолатидагидек фентанил қўлланганида буйрак ости безлари томонидан кортизолни етарли даражада қайта ишлаб чиқармаслик билан боғлиқ кам ҳоллардаги, лекин жиддий ҳолатлар бўлиши мумкин. Буйрак усти безлари етишмовчилиги симптомлари – кўнгил айниши, қусиш, иштаҳани йўқолиши, чарчоқлик, ҳолсизлик, бош айланиши, артериал қон босимни пасайиши пайдо бўлганида пациентларни синчиклаб кузатиш зарур. Буйрак усти безлари етишмовчилиги ривожланишига гумон бўлганида мувофиқ ташхис тестларини ўтказиш зарур. Ташхис тасдиқланганда кортикостероидлар билан даволаш, шунингдек фентанил дозасини пасайтириш ва аста-секин бекор қилиш (агар қўлланилса) буюрилади.
Бошқа опиоидларни қўллаш ҳолатидагидек фентанил узоқ муддат қўлланганида жинсий гормонлар даражасини пасайиши кузатилиши мумкин. Пациентлар либидони, эректил дисфункцияни, аменореяни пасайишини, бепуштликни кузатишлари мумкин.
Ҳомиладорликда ва эмизиш даврида қўлланилиши
Ҳомиладорликда агар она учун кутилаётган фойда, ҳомила учун потенциал ҳавфдан ошган ҳолатда қўллаш мумкин.
Лактация даврида препаратни буюришнинг зарурати бўлса, эмизишни тўхтатиш лозим.
Транспорт воситаларини ва механизмларни бошқариш қобилиятига таъсири
Даволаниш вақтида диққатни юқори жамлаш ва психомотор реакцияларнинг тезлигини талаб этадиган потенциал хавфли фаолият турлари билан шуғулланиш тавсия этилмайди.
Дозани ошириб юборилиши
Симптомлари: брадипноэ, апноэ, мушаклар ригидлиги, нафас марказини сусайиши, АҚБ пасайиши, брадикардия.
Даволаш: препаратни юборишни тўхтатиш, адекват ўпка вентиляциясини тутиб туриш. Опиоид рецепторларининг блокатори ҳисобланган налоксонни 0,4 мг дан 2 мг гача бўлган дозада вена ичига юбориш, самара кузатилмаса 2-3 минутдан сўнг налоксонни юбориш такрорланади. Налорфинни ишлатиш мумкин: 5-10 мг мушак ичига ёки вена ичига ҳар 15 минутда 40 мг йиғинди дозагача юборилади.
Морфинга ёки фентанилга қарамлиги бўлган беморларда налоксон ёки налорфинни юборишда “бекор қилиш синдроми“ни ривожланишини ҳисобга олиш лозим; бундай ҳолларда антагонистлар дозасини аста-секин ошириш лозим.
Симптоматик ва тутиб турувчи даволаш: миорелаксантларни юбориш, брадикардияда 0,5-1 мл 1% ли атропин эритмасини юбориш.
Чиқарилиш шакли
Вена ичига ва мушак ичига юбориш учун эритма. 50 мкг/мл дан 1 мл ва 2 мл дан ампулада.
5 ампула поливинилхлорид плёнкали ва алюмин фольгали контур уяли ўрамда.
1 ёки 2 контур уяли ўрамлар препаратни тиббиётда қўлланилишига доир йўриқномаси, ампула пичоғи ёки скарификатори билан бирга картон қутида.
20, 50 ёки 100 контур уяли ўрамлар тенг миқдордаги препаратни тиббиётда қўлланилишига доир йўриқномаси, мувофиқ ампула пичоғи ёки скарификатори билан бирга картон қутида ёки гофрирланган картон қутида.
Ампулаларни кесилган (ўйиқчаси) ва нуқтаси ёки синдириш ҳалқаси бўлган ампулалар ўрамланганда скарифактор ёки ампула пичоқчаси жойланмайди.
Дори препаратининг барча келтирилган турдаги ўрамлари фақат стационарлар учун чиқарилади.
Сақлаш шароити
“Ўзбекистон Республикасида муомалада бўлиши чекланган наркотик воситаларининг рўйхати” (II рўйхат), кўрсатилган фаолият турига лицензия борлигида махсус жиҳозланган хоналарда сақланади.
Ёруғликдан ҳимояланган жойда, 25ºС дан юқори бўлмаган ҳароратда сақлансин.
Болалар ололмайдиган жойда, сақлансин.
Яроқлилик муддати
4 йил.
Яроқлилик муддати ўтгач қўлланилмасин.
Дорихоналардан бериш тартиби
Препарат фақат стационарлар учун чиқарилади. Алоҳида дорихона тармоғи орқали сотилмайди.
Рўйҳатдан ўтказиш гувоҳномасининг эгаси:
«Московский эндокринный завод» Федерал давлат унитар корхонаси.
Дори препаратини ишлаб чиқарувчисининг номи, манзили ва дори препаратининг ишлаб чиқарган жойнинг манзили
«Московский эндокринный завод» Федерал давлат унитар корхонаси
Россия, 109052, Москва ш., Новохохловская кўч., 25 уй
Тел./факс: +7 (495) 678-00-50/911-42-10
Тайёр дори шаклини ишлаб чиқариш:
Россия, 109052, Москва ш., Новохохловская кўч., 25 уй, 2 бино
Сифатни назорат қилувчи:
Россия, 109052, Москва ш., Новохохловская кўч., 25 уй, 1 бино
Ўзбекистон Республикаси худудида дори воситаларининг сифати бўйича эътирозлар (таклифлар) ни қабул қилувчи ташкилот номи ва манзили:
«Dori Darmon Invest», МЧЖ
Ўзбекистон Республикаси, 100060, Тошкент ш., Шевченко кўч., 42-А
Тел.: (99871) 120-38-18.
